Ελλάδα-ΗΠΑ-Τουρκία: Διμερής στρατηγική συνεργασία με την Αθήνα ή τριμερές πλαίσιο αλληλεπίδρασης συμφερόντων με την Άγκυρα;

To στρατηγικό δίλημμα τακτικής της Ουάσινγκτον…

Του Νίκου Χατζή, Αναλυτή Σύγχρονης Γεωπολιτικής–Συμβούλου Διαπραγματεύσεων                                                                                                                  www.negotiation.gr

*Καθώς οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μία παρατεταμένη περίοδο προεκλογικής εσωστρέφειας, αλλά και ακραίας πολιτικής πόλωσης, ο πρόεδρος Μπάιντεν καλείται να λάβει σοβαρές αποφάσεις για την πορεία των αμερικανικών σχέσεων με τη σταθερή σύμμαχο Ελλάδα, αλλά και την συμφεροντολογικά εκβιαστική Τουρκία.

-6 Ιανουαρίου 2024: Ο Αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν φτάνει στην Τουρκία, με το καθεστώς του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να τον υποδέχεται (για ακόμη μία φορά) ψυχρά, ενώ σε όλες τις συναντήσεις, η αδιάψευστη γλώσσα του σώματος αποτύπωσε τόσο φωτογραφικά, όσο και τηλεοπτικά, το ψυχρό κλίμα των συζητήσεων πίσω από τις κλειστές πόρτες. Ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών Χακάν Φιντάν προσπάθησε αρχικά να εξοικειώσει τον Αμερικανό ομόλογό του με την εκβιαστική απόφαση του Ερντογάν, ο οποίος απαίτησε πρώτα τις απαραίτητες κινήσεις του προέδρου Τζο Μπάιντεν προς το Κογκρέσο, ώστε να ικανοποιηθεί το τουρκικό αίτημα για την αγορά και τον εκσυγχρονισμό από τις ΗΠΑ των μαχητικών F-16 Viper που έχει άμεση ανάγκη η πολεμική αεροπορία της γείτονος (THK). Ο Φιντάν αντιστρέφοντας το αμερικανικό επιχείρημα για τον κεντρικό ρόλο του Κογκρέσου και ειδικότερα των επιτροπών Εξωτερικών Υποθέσεων στη Γερουσία και στη Βουλή των Αντιπροσώπων, δήλωσε στον Μπλίνκεν ότι η τελική απόφαση για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ θα ληφθεί από το κοινοβούλιο της Τουρκίας, παραλείποντας σκοπίμως να αναφέρει ότι σε αντίθεση με την κατάσταση στο Κογκρέσο, το τουρκικό κοινοβούλιο ελέγχεται απολύτως από τον Ερντογάν.

-Στην υπόλοιπη ατζέντα περιφερειακών ζητημάτων που συζητήθηκαν, ο Φιντάν εκφράζοντας την επίσημη θέση της τουρκικής διπλωματίας τάχθηκε επίσημα υπέρ της Χαμάς στοχοποιώντας την κλιμάκωση των πολεμικών επιχειρήσεων από το Ισραήλ, την οποία και χαρακτήρισε ως μείζονα απειλή για την περιφερειακή ασφάλεια, “ξεχνώντας” τα τραγικά τρομοκρατικά γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ. Η διάσταση απόψεων, αλλά και η αμηχανία ήταν εμφανής σε κάθε χρονική στιγμή των συναντήσεων του Μπλίνκεν τόσο με τον Φιντάν, όσο κι αργότερα με τον Ερντογάν. Έτσι, κατά το γενικότερο συμπέρασμα, οι δύο πλευρές συμφώνησαν ότι διαφωνούν σε κεντρικά ζητήματα περιφερειακής ασφάλειας, όπως, ο ρόλος του Ιράν, η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα, ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία, ενώ η τουρκική πλευρά “ξέχασε” επιμελώς την προμήθεια του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400, σε αντίθεση με τις απόψεις και τις θέσεις που εκφράζουν μέλη του Κογκρέσου.

Στην ουσία, η πορεία των συζητήσεων έφερε πρακτικά αντιμέτωπο τον Μπλίνκεν με την πάγια θέση γραφειοκρατικών κύκλων του βαθέως αμερικανικού κράτους, σύμφωνα με την οποία, η Τουρκία πρέπει με κάθε τρόπο να παραμείνει στην επιρροή της Δύσης, κατά την λογική εξυπηρέτησης των αμερικανικών συμφερόντων τις προηγούμενες δεκαετίες, ενώ από την άλλη μεριά, η Τουρκία υπό τον Ερντογάν, αλλά και με την υποστήριξη της τουρκικής αντιπολίτευσης και ακραίων εθνικιστικών κύκλων που τον στηρίζουν, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι κοιτάει ανατολικά. Ο δεύτερος σκόπελος με τον οποίο επίσης, βρέθηκε αντιμέτωπος ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, είναι ακριβώς η “ανοχή” της Δύσης και των ΗΠΑ απέναντι στον Ερντογάν, την οποία, ο ίδιος εκμεταλλεύεται στο έπακρο προκειμένου να προωθεί τις προσωπικές του σκοπιμότητες, αλλά και τις πάγιες τουρκικές θέσεις.

-Αμέσως μετά, ο Μπλίνκεν προσγειώθηκε στην Κρήτη, όπου και συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, με την ατζέντα των συζητήσεων να περιλαμβάνει το ελληνικό αίτημα για την αγορά των μαχητικών αεροσκαφών 5ης γενιάς F-35, τις εξελίξεις στη Λωρίδα της Γάζας, την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και ζητήματα που άπτονται της διμερούς αμυντικής συνεργασίας. Οι εξελίξεις ανέδειξαν την διασύνδεση –από τις ΗΠΑ- της αγοράς των F-16 V από την Τουρκία, με την αγορά των F-35 από την Ελλάδα, στο πλαίσιο διαπραγματευτικής τακτικής προϋποθέσεων (conditionality) ώστε να καλυφθούν προϋποθέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας, για την τουρκική έγκριση ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, αλλά και την «μετάθεση» του όλου ζητήματος στο πεδίο των αμυντικών ισορροπιών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, τόσο στο Αιγαίο, όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η αμερικανική πλευρά, μετά από την πρόσφατη επίσκεψη του Μπλίνκεν στην Τουρκία, καλείται να απαντήσει άμεσα στο στρατηγικό δίλημμα διπλωματικής τακτικής της Ουάσινγκτον, σχετικά με το αν η αμερικανική κυβέρνηση βλέπει τις σχέσεις της με την Ελλάδα στο πλαίσιο μιας τριγωνικής σχέσης ΗΠΑ-Ελλάδας-Τουρκίας ή αν το πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ελλάδας είναι διμερές και στρατηγικό και άρα αποσυνδεδεμένο από τις τουρκικές επιδιώξεις έναντι των ΗΠΑ, της Δύσης και του ΝΑΤΟ.

-Ο Άντονι Μπλίνκεν δήλωσε επίσης, πως συζήτησε τόσο με τον Τούρκο πρόεδρο, όσο και με τον Έλληνα πρωθυπουργό τα βήματα προσέγγισης μεταξύ των δύο χωρών. Ως προς τη διάσταση αυτή, διπλωματικές πηγές από την Ουάσινγκτον φαίνεται να χαρακτήρισαν την πρόσφατη επίσκεψη του Μπλίνκεν σε Τουρκία και Ελλάδα, ως την πιο σημαντική από το 2000 και μετά. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, ο Αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών παρουσίασε στον Τούρκο ομόλογό του, ένα ενδεχόμενο το οποίο κινείται στην τουρκική λογική του “καζάν-καζάν” (win–win) σύμφωνα με το οποίο, η Τουρκία θα μπορούσε να υπαναχωρήσει έναντι των διαχρονικών διεκδικήσεων της στο Αιγαίο, αλλά και να ξεχάσει την οποιαδήποτε επιδίωξη της για την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λοζάνης, ενώ σε αντάλλαγμα θα μπορούσε να έρθει σε συνεννόηση με την Ελλάδα για κάποιο πιθανό “trade off” στην Ανατολική Μεσόγειο. Με άλλα λόγια, ο Μπλίνκεν ενώ γνωρίζει ότι οι κινήσεις προσέγγισης της Τουρκίας ως προς την Ελλάδα γίνονται με την Άγκυρα να κοιτάει πρωτίστως προς το αμερικανικό Κογκρέσο για το “αντάλλαγμα” των F-16 Viper, ζήτησε από την Αθήνα να παραχωρήσει τμήμα της ελληνικής ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο, στο πλαίσιο πάντοτε της λογικής για “μια δυτικού τύπου Τουρκία” των Αμερικανών γραφειοκρατών στο υπουργείο των Εξωτερικών των ΗΠΑ.

-Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρόταση αυτή, φέρεται να διατυπώθηκε την ίδια στιγμή που δημοσιεύματα του αμερικανικού Τύπου έκαναν αποκαλύψεις για τον κεντρικό ρόλο της Τουρκίας στη χρηματοδότηση της Χαμάς, αλλά και για τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της αναφερόμενης τρομοκρατικής οργάνωσης σε τουρκικό έδαφος. Πως είναι δυνατόν ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ να διατηρεί στενές σχέσεις με τη Χαμάς και ταυτόχρονα να παραμένει στο πλαίσιο των δυτικών αξιών περί δημοκρατίας και ισονομίας;

Γίνεται επίσης, ξεκάθαρο ότι πέρα από τις θετικές φραστικές τοποθετήσεις, η αμερικανική πλευρά θα πρέπει να αποδείξει πρακτικά για την ίδια την στρατηγική θεώρηση του διμερούς πλαισίου των σχέσεων της με την Ελλάδα.

-Στο μεταξύ, η δικαστική περιπέτεια του φιλέλληνα γερουσιαστή Μπομπ Μενέντεζ (πρώην πρόεδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας) κλιμακώνεται, καθώς όπως αναφέρουν έγκυρες δημοσιογραφικές πληροφορίες από την Ουάσινγκτον, ο Μενέντεζ έχει στοχοποιηθεί από τους μηχανισμούς του πρώην προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, αλλά και του σημερινού Δημοκρατικού προέδρου Τζο Μπάιντεν για την αρνητική στάση που τήρησε απέναντι σε βασικές γραμμές της εξωτερικής πολιτικής τους.

Σε βάρος του 70χρονου γερουσιαστή, αλλά και της συζύγου του Ναντίν έχουν απαγγελθεί ήδη τέσσερις κατηγορίες για δωροδοκία και διαφθορά, ενώ σύμφωνα με το νέο κατηγορητήριο ο Μενέντεζ είχε ευνοϊκή θέση για το Κατάρ στο πλαίσιο επίσημων διαδικασιών, προκειμένου να βοηθήσει έναν εργολάβο φίλο του, από τον οποίο και δωροδοκήθηκε. Τόσο ο ίδιος, όσο και η σύζυγος του έχουν δηλώσει αθώοι για το κατηγορητήριο, ενώ ο δικηγόρος του, χαρακτήρισε τις νέες κατηγορίες ως μία «βρωμιά απελπισίας». Ο Μενέντεζ, οι άνθρωποι γύρω από αυτόν, αλλά και η ελληνοαμερικανική ομογένεια πιστεύουν με σιγουριά, ότι οι κατηγορίες που έχουν απαγγελθεί σε βάρος του θα εκπέσουν στο δικαστήριο, όπως άλλωστε συνέβη και στον παρελθόν. Ο ίδιος, κατά την πρώτη ομιλία του στη Γερουσία έδωσε έμφαση στην αρνητική του στάση για την πώληση των F-16 V στην Τουρκία, ως έναν από τους βασικούς λόγους για την δικαστική περιπέτειά του.

-Όπως ήδη προαναφέρθηκε, οι όροι που είχε θέσει ο Μενέντεζ για τη «βελτίωση» της συμπεριφοράς της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα βρίσκονται στον πυρήνα της καθαρά συμφεροντολογικής συμπεριφοράς του Ερντογάν απέναντι στην Ελλάδα, ώστε τα δύσπιστα μέλη του Κογκρέσου να πεισθούν και να εγκρίνουν την πώληση των F-16 V στην Τουρκία. Έτσι, η προσέγγιση φιλίας του Ερντογάν προς την Ελλάδα, είναι καθαρά προσχηματική, καθώς ο ίδιος κοιτάει μόνο προς το Κογκρέσο, ενώ οι διαχρονικές τουρκικές διεκδικήσεις σε βάρος της Ελλάδας, τόσο στο Αιγαίο, όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο παραμένουν σε ισχύ, χωρίς η Άγκυρα να έχει υποχωρήσει ούτε χιλιοστό από αυτές.

-10 Ιανουαρίου: O Ερντογάν σε ομιλία του προς τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες αναφέρθηκε στον «άξονα της Τουρκίας» περιγράφοντας την σταθερή απόφαση της Άγκυρας «για την προστασία της Γαλάζιας Πατρίδας από το Αιγαίο μέχρι και την Ανατολική Μεσόγειο» αποδεικνύοντας τον παλιό γνώριμο εαυτό του. Το συμπέρασμα είναι και πάλι ότι η προσέγγιση φιλίας της Τουρκίας είναι καθαρά περιστασιακή και έχει ως σημείο αναφοράς τις ΗΠΑ και όχι την Ελλάδα.

-Η πρόσφατη επίσκεψη Μπλίνκεν σε Τουρκία και Ελλάδα ανέδειξε την μεγάλη ανάγκη που υπάρχει για τις ΗΠΑ και την Δύση, αναφορικά με τον επαναπροσδιορισμό των θέσεων τους απέναντι στην Τουρκία.

Ειδικότερα, η Ουάσινγκτον θα πρέπει να αποφασίσει για το αν βλέπει την εκπροσώπηση των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή από την Ελλάδα στο πλαίσιο μιας ουσιαστικής διμερούς στρατηγικής συνεργασίας ή ενός τριγωνικού σχήματος αλληλεπίδρασης συμφερόντων Ελλάδας-ΗΠΑ-Τουρκίας, υπό την παγιωμένη αντίληψη των Αμερικανών γραφειοκρατών για την παραμονή της Τουρκίας με κάθε τρόπο στο άρμα της Δύσης, παρά το γεγονός ότι αυτή αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο του Βλαντίμιρ Πούτιν στον πόλεμο της Ουκρανίας, αλλά και επίσημο υποστηρικτή της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς στον πόλεμο του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας.

*Η παράθεση των παραπάνω θέσεων έγινε πριν από την δρομολόγηση των ταχύτατων εξελίξεων σχετικά με την προμήθεια των ελληνικών F-35 και των τουρκικών F-16V, ενώ το κεντρικό σκεπτικό εξακολουθεί να είναι διαχρονικά επίκαιρο -Ν.Χ.